Η πραγματικότητα είναι γεμάτη εκπλήξεις για όλους. Έτσι με αφορμή το Πάσχα και έχοντας πρόσφατα τα όσα συνέβησαν με αφορμή τη θεσμοθέτηση του γάμου για τα ομόφυλα ζευγάρια, αξίζει να μας απασχολήσει, μέρες που είναι, η σημαντικότερη κατά την άποψή μου, ταινία που έγινε για τη ζωή του Χριστού. Μια ταινία του Πιερ Πάολο Παζολίνι που δήλωνε ανοιχτά κομμουνιστής, άθεος και ομοφυλόφιλος. Είναι το «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο» (1964-Il Vangelo Secondo Matteo) που το 2015, η εφημερίδα του Βατικανού L’ Osservatore Romano χαρακτήρισε ως την καλύτερη ταινία για το Χριστό που γυρίστηκε ποτέ!
Ο Παζολίνι ακολουθώντας τη νεορεαλιστική παράδοση μπολιασμένη με έντονο το ποιητικό στοιχείο, δημιούργησε ένα εκπληκτικό σύνολο το οποίο, μέσα από τα λόγια του ευαγγελιστή Ματθαίου, που τα χρησιμοποιεί αυτούσια όπως είναι στο ευαγγελικό κείμενο, έρχεται με την εικόνα του για να αναδείξει τη δική του ιδεολογική τοποθέτηση.
Αυτό φαίνεται πρώτα απ’ όλα, από την επιλογή του τοπίου, του χώρου που επέλεξε για τα γυρίσματα που είναι η Νότια Ιταλία, μια φτωχή και υποβαθμισμένη περιοχή με εμφανείς τις κοινωνικές ανισότητες αλλά και τις ανισότητες μεταξύ του ιταλικού Βορρά με τον ιταλικό Νότο.
Για τον πρωταγωνιστικό ρόλο επέλεξε έναν νεαρό φοιτητή, τον Ενρίκε Ιραζόγκι, ο οποίος ουδεμία σχέση έχει με το κατασκευασμένο πρότυπο του καστανόξανθου, γαλανομάτη Ιησού. Ο Ιησούς του Παζολίνι είναι ένας σκουρόχρωμος, μελαχρινός Ιταλός που, χωρίς αμφιβολία, βρίσκεται πιο κοντά στα πραγματικά χαρακτηριστικά ενός κατοίκου εκείνης της εποχής σε εκείνη την περιοχή. Ακόμη και η απόφασή του να προσεγγίσει τον απλό, θρησκευόμενο άνθρωπο μέσα από μια ταινία με θέμα τη ζωή του Χριστού, καταδεικνύει την ιδεολογική του τοποθέτηση που είναι κοντά στο λαό τον οποίο προσεγγίζοντας προσπαθεί να τον κατανοήσει.
Ο Πιερ Πάολο Παζολίνι πετυχαίνει ένα συγκλονιστικό μείγμα νεορεαλισμού, ποίησης, θεολογίας και μαρξισμού έτσι ώστε να ικανοποιεί και τους χριστιανούς και τους κομμουνιστές. Ο ίδιος ο δημιουργός λέει: «Στο Ευαγγέλιο επιχείρησα μια πρόσμειξη ανάμεσα σε ένα λαό ως κοινωνική τάξη και, άρα, διαφοροποιημένο από την αστική τάξη (είτε τον ερμηνεύουμε εκ των υστέρων μαρξιστικά είτε όχι), και τη θρησκεία, η οποία αντίθετα, έχει γίνει κληροδότημα της αστικής τάξης. Αυτή την πρόσμειξη την επιχείρησα σ’ ένα έργο που ο Γκράμσι θα χαρακτήριζε εθνικολαϊκό».
Αλλά ας αφήσουμε τον ίδιο τον Παζολίνι να μιλήσει για την ταινία. Σε συζήτησή του με τους Μπερνάντο Μπερτολούτσι και Ζαν Λουί Κομολί τον Ιούνιο του 1965 έλεγε:
«Στο Ευαγγέλιο υπάρχουν μερικά απ’ τα χαρακτηριστικά (…) τα οποία το προσδένουν εν μέρει στο ρεύμα του κινηματογράφου της ποίησης: η κινηματογραφική μηχανή είναι εξαιρετικά αισθητή, υπάρχουν πολλά “ζουμ”, πολλά ηθελημένα “λάθος-ρακόρ”, κάποια στοιχεία της τεχνικής των ταινιών του Γκοντάρ. Έχοντας στο νου το Ευαγγέλιο, μου ήρθε η ιδέα αυτού του έμμεσου ελεύθερου λόγου στον οποίο αποδίδω τόση σημασία. Το Ευαγγέλιο μου έβαζε το εξής πρόβλημα: δεν μπορούσα να το εξιστορήσω σαν ένα κλασικό αφήγημα, γιατί δεν είμαι πιστός αλλά άθεος. Απ’ την άλλη, ήθελα, παρ’ όλα αυτά, να κινηματογραφήσω το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, δηλαδή να διηγηθώ την ιστορία του Χριστού Υιού του Θεού. Έπρεπε λοιπόν να διηγηθώ μια ιστορία στην οποία δεν πίστευα. Δεν μπορούσε συνεπώς νά ’μαι εγώ που εξιστορώ. Έτσι, χωρίς να το θέλω ακριβώς, οδηγήθηκα στην ανατροπή όλης μου της κινηματογραφικής τεχνικής, και γεννήθηκε αυτό το μάγμα ύφους, που είναι χαρακτηριστικό του “κινηματογράφου της ποίησης”, γιατί, για να μπορέσω να εξιστορήσω το Ευαγγέλιο, έπρεπε να βυθιστώ στην ψυχή ενός που πιστεύει. Εδώ βρίσκεται ο έμμεσος ελεύθερος λόγος: απ’ τη μια μεριά, η αφήγηση βλέπεται με τα δικά μου μάτια, κι απ’ την άλλη, με τα μάτια ενός πιστού. Κι είναι η ρήση αυτού του έμμεσου ελεύθερου λόγου που προκαλεί τον συμφυρμό του ύφους, αυτό το μάγμα που ανέφερα». […]
«Η μεγάλη δυσκολία ήταν να μην καταστραφεί η διήγηση του Ματθαίου. […] Αυτό με υποχρέωσε να πραγματοποιήσω μια εξαιρετικά δύσκολη ισορροπία ανάμεσα στη δική μου οπτική γωνία και σ’ αυτήν του πιστού – ανάμεσα δηλαδή σε δύο διηγήσεις. […] Απ’ την άλλη, η ανατροπή που πραγματοποίησα, είναι φανερή: αναφέρεται σε μια ολόκληρη μικροαστική, αλλά και εμπορική, εικονογραφία. Έκανα το παν για να διαφυλάξω και ν’ αντλήσω την πραγματικότητα της διήγησης του Ματθαίου, κι αυτό, με πολεμική διάθεση: ενάντια στο φανατισμό ενός ορισμένου μαρξισμού κι ενός ορισμένου λαϊκισμού. Θέλησα να καταλάβω τα πάντα, να δω μέσα απ’ τα μάτια ενός πιστού μια πραγματικότητα θρησκευτικού τύπου […] Υπάρχει μια σκανδαλώδης σχέση ανάμεσα σ’ εμένα και σ’ αυτόν τον άνθρωπο του λαού που σκέπτεται τον Χριστό. Δεν είναι μια σχέση κανονική. Απ’ τη μεριά μου, υπάρχει μια πράξη και μια προσπάθεια κατανόησης, που δεν έχουν τίποτα το ορθολογικό, που πηγάζουν από εκείνα τα ανορθολογικά στοιχεία που με κατέχουν, ίσως από μια λανθάνουσα κατάσταση της θρησκείας μέσα μου. Έζησα όμως σε ώσμωση μ ’αυτόν τον λαϊκό άνθρωπο που πιστεύει. Οι δύο φάσεις συγχωνεύτηκαν. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει κατά τη γνώμη μου μια στιγμή όπου η ισορροπία της ταινίας σπάει: όταν ο Χριστός βαδίζει επί των υδάτων, υπάρχει τότε μια υπερβολή στην παρουσία του απλού ανθρώπου που πιστεύει. Δεν είμαστε πια ίσοι […] Αν ήμουν μόνος να εξιστορώ σε πρώτο πρόσωπο, αυτές οι αναφορές θα τοποθετούνταν σε διαφορετικά επίπεδα. Αλλά η ώσμωσή μου με τον απλό άνθρωπο οδηγεί στο να μείνουν όλες αυτές οι αναφορές στο ίδιο επίπεδο ύφους. Υπάρχει μια ενότητα που συγκροτείται από στιγμές εξαιρετικά αντιφατικές και που οφείλεται σε μια σύμφυρσή μου μ’ αυτόν τον άνθρωπο».
Καλή Ανάσταση!
Apsny News
