Τον Απρίλιο του 2023 κυκλοφόρησε η mini σειρά του Netflix με τίτλο «Queen Cleopatra» της -ιρανικής καταγωγής- βρετανίδας σκηνοθέτριας Tina Gharavi. Η σκηνοθέτρια προτείνει μια φεμινιστική ανάγνωση μέσα από την ακαδημαϊκή-ιστορική συζήτηση του φύλου και της φυλής της Κλεοπάτρας, της τελευταίας ηγέτιδας της Αιγύπτου κατά την Ελληνιστική περίοδο, που αντλούσε την καταγωγή της -κατά το ήμισυ- από τον Πτολεμαίο Α’, στρατηγό του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η επιλογή της σκηνοθέτριας να εστιάσει στην προσέγγιση της Κλεοπάτρας ως μαύρης, και όχι ως λευκής όπως είχαμε συνηθίσει έως τώρα στη δημοφιλή κουλτούρα (π.χ. Elizabeth Taylor και Monica Belucci), δυσαρέστησε τα ακροατήρια του Netflix στην Ελλάδα, καθώς η Κλεοπάτρα καταλαμβάνει μέρος της συλλογικής μας συνείδησης λόγω της μερικής ελληνικής (μακεδονικής) καταγωγής της (πατέρας της ήταν ο Πτολεμαίος ο ΙΒ’). Υπήρξαν αντιδράσεις για την ιστορική της ακρίβεια και κατ’ επέκταση για την αξιοπιστία και την ποιότητα της πλατφόρμας.
Το γεγονός ότι πρόκειται για μια σειρά-ντοκιμαντέρ (docu series), όπου μέρος της αφήγησης γίνεται από ακαδημαϊκούς που εξειδικεύονται στη μελέτη της Κλεοπάτρας και της περιόδου (Αιγυπτιολόγοι, ανθρωπολόγοι, μελετητές κλασικών σπουδών κ.λπ.), είναι πιθανώς ένας από τους λόγους που προκάλεσε τόσες αντιδράσεις. Το ότι δεν ήταν δηλαδή η ερμηνεία μιας γυναίκας σκηνοθέτριας (άρα θα της συγχωρούνταν «ποιητική αδεία» πιο εύκολα), αλλά μια επιστημονικά τεκμηριωμένη προσέγγιση της ιστορικότητας της Βασίλισσας Κλεοπάτρας. Και εδώ προκύπτει ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο για το γιατί η σειρά αντιμετωπίστηκε τόσο επικριτικά, ώστε ο επικεφαλής του Ανωτάτου Συμβουλίου Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου να σχολιάζει ότι το μαύρο δέρμα της Κλεοπάτρας στη σειρά αποτελεί «παραχάραξη της αιγυπτιακής ιστορίας», και αιγύπτια βουλεύτρια να ζητάει αναστολή της λειτουργίας της πλατφόρμας στη χώρα.
Η συζήτηση στον ελληνικό Τύπο όσο και στα κοινωνικά δίκτυα ήταν εκτενέστατη: αντιδράσεις για την αλλοίωση της ιστορικής αλήθειας για την Κλεοπάτρα και το χρώμα του δέρματός της, συγκρίσεις με άλλες αναγνώσεις ιστορικών προσώπων,
ανάδειξη των ίδιων θεμάτων από πολιτικούς αρχηγούς ακραία συντηρητικών παρατάξεων,
και σχόλια για τον προβληματικό χαρακτήρα της σειράς, μέσα από στοιχεία που υποστήριζαν ότι η σειρά δεν είχε τηλεθέαση.
Γιατί όμως είναι τόσο μεγάλο πρόβλημα το χρώμα (μαύρο) της βασίλισσας Κλεοπάτρας; Η δυτική ανάγνωση του μαύρου χρώματος ως πολιτισμικά Άλλου, και άρα μη αποδεκτού ή κατώτερου, είναι μια από τις κεντρικές ανησυχίες που προκαλούν τέτοιες αντιδράσεις. Ακόμα περισσότερο δε, η σχέση του χρώματος με την εθνική ταυτότητα, η σχέση του με το φύλο και τη δυτική κατασκευή της θηλυκότητας, και η αναπαράστασή του στη δημοφιλή κουλτούρα. Για να τοποθετηθεί κάποιος επιστημονικά για το θέμα, όμως, πρέπει να αναζητήσει το πώς γινόταν αντιληπτό το χρώμα στις κοινωνίες της εποχής (τι μετρούσε ως λευκό, τι ως μαύρο, τι ως ελληνικό τι ως «βάρβαρο»), καθώς και πώς εδραιώνεται μια ανάγνωση μεγάλων ιστορικών γεγονότων και προσωπικοτήτων με όρους λευκού, από το 17ο αιώνα και μετά στον δυτικό κόσμο. Όλες αυτές οι ανησυχίες αντανακλούν όμως και μια αποδόμηση της δημοφιλούς κουλτούρας, επειδή «αναστατώνει» μεγάλες πολιτισμικές αφηγήσεις (για το χρώμα, την ιστορία, το φύλο κ.λπ.). Αυτές οι ανησυχίες δεν είναι σε κενό αέρος: Η δημοφιλής κουλτούρα, σε τηλεοπτική, κινηματογραφική ή άλλη μορφή, εμπεριέχει τον χαρακτήρα της ψυχαγωγίας (σπανίως της αποδίδεται παιδαγωγικός χαρακτήρας) και το στοιχείο του φαντασιακού (fiction) (άρα λιγότερο του πραγματικού). Επομένως, όταν περνάει αυτά τα όρια, είτε κάνοντας αναγνώσεις ιστορικών καταστάσεων και προσώπων είτε ισορροπώντας ανάμεσα σε διαφορετικά είδη (π.χ. docu series, reality τηλεόραση), τότε τα ακροατήρια καλούνται να διαπραγματευτούν πολιτισμικές αφηγήσεις που πολλές φορές αναστατώνουν τις ιστορίες (μύθους ή ιστορικά γεγονότα) με τις οποίες είναι εξοικειωμένα και έχουν μεγαλώσει. Η Κλεοπάτρα στη σειρά του Netflix δεν είναι μια μαύρη βασίλισσα μόνο με όρους πολυτέλειας και επιμέλειας του θηλυκού σώματος ώστε να είναι πάντα όμορφο και θελκτικό, αλλά μια γυναίκα μορφωμένη, με στρατηγικό μυαλό και δυνατό πολιτικό κριτήριο, στοιχεία που δεν μπορούν να γίνουν εύκολα αποδεκτά από τα ελληνικά αλλά και ευρύτερα τα δυτικά ακροατήρια που έχουν διαμορφωθεί με πολύ διαφορετικές και πολύ στερεοτυπικές αφηγήσεις για το ποιο είναι το κυρίαρχα λευκό (άρα και αποδεκτό) χρώμα, το κυρίαρχα θηλυκό και ανδρικό (άρα και αποδεκτό) σώμα.
Apsny News
