Μάγκι Νέλσον «Σπουδή στο μπλε», μετάφραση: Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, εκδόσεις Αντίποδες, 2023
«Μα τι συμβαίνει μέσα σου
όταν μιλάς για τα χρώματα
λες κι είναι θεραπεία,
τη στιγμή που ακόμη
δεν μας έχεις πει την ασθένειά σου».
Εμπνευσμένα από τον πίνακα «Les Bluets» της Τζόαν Μίτσελ ─όπου bluets είναι τα γαλλικά bleuets, τα θεραπευτικά ανθάκια που στα ελληνικά ονομάζονται κενταύριες και όχι τα Quaker Ladies της αμερικανικής υπαίθρου, που είχε ως εικόνα της παιδικής της ηλικίας η συγγραφέας─, τα μπλε κειμενάκια της Νέλσον είναι σπαρμένα στο βιβλίο και ουχί ατάκτως ειρημένα, εκπορευόμενα από μια παλέτα που ορίζεται από τις καιρικές συνθήκες, τον ήλιο, τη συννεφιά, τις σκιές, εσωτερικές κι εξωτερικές, μια παλέτα που δημιουργεί αποχρώσεις μέσα στην αυστηρή μονοχρωμία. Άλλοτε μεγαλύτερα, άλλοτε μικρότερα, λες και ο άνεμος τους στέρησε μερικά πέταλα, δημιουργούν ένα σύνολο, άγουρο έχει υποστηριχτεί από κάποιους, σε σχέση με τους Αργοναύτες της, λεπτεπίλεπτο όμως πιστεύουμε αλλά και συνεπέστατο ως προς την επιλογή των λουλουδιών.
Η Νέλσον δεν διαλέγει κάτι κομπάκτ, αλλά θραύσματα μισοσκότεινα ή ολοφώτεινα, τα οποία σπάνε σε φιλοσοφικές, αυτοβιογραφικές και λυρικές διαθέσεις, εμβαπτιζόμενες μέσα στο μπλε.
Με σαφές κλείσιμο ματιού στον Βιτκενστάιν και το βιβλίο του «Παρατηρήσεις πάνω στα χρώματα», η Νέλσον φτιάχνει ένα κείμενο με «προτάσεις», όπως τις λέει, αλλά και αποδομητικές αντιπροτάσεις, από το οποίο δεν λείπουν οι αναφορές σε άλλους στοχαστές και συγγραφείς όπως ο Γκέτε, ο Νιούτον, η Ντιράς, η Γερτρούδη Στάιν, ο Μαλαρμέ, αλλά και ο Σοσίρ με το περίφημο κυανόμετρο, με το οποίο φιλοδοξούσε να μετρήσει το γαλάζιο του ουρανού. Η δική της θεώρηση πάνω στο συγκεκριμένο χρώμα ξεκινά από την κατάθλιψη, καλυμμένη με το μανδύα της λέξης μοναξιά. Ήδη στο τέταρτο κομμάτι διαβάζουμε: «Το ομολογώ: ίσως ένιωθα μοναξιά. Ξέρω ότι η μοναξιά μπορεί να προκαλέσει επώδυνες, καυτές σουβλιές σαν ηλεκτρική εκκένωση, έναν πόνο που αν παραμείνει πολύ καυτός για πολλή ώρα, μπορεί να προσομοιάζει, ή να προκαλεί ─διαλέξτε και πάρτε─, την αίσθηση του θεϊκού. (Πράγμα που θα έπρεπε να μας κινεί τις υποψίες.)». Αν η σύνδεση με τον Βιτκενστάιν είναι παραπάνω από σαφής δομικά, ο φιλοσοφικός πυρήνας της στέκει εγγύτερα στον Ντεριντά και την Πλάτωνος φαρμακεία: «όπως έχει γράψει και ο Ζακ Ντεριντά η λέξη φάρμακον στα αρχαία ελληνικά αρνείται πεισματικά να αποκαλύψει αν περιγράφει το δηλητήριο ή τη θεραπεία. Μπορεί να είναι εξίσου και τα δύο.» Με τον ίδιο τρόπο οι κυανές κενταύριες, τα ανθάκια που θεράπευσαν την πληγή του Χείρωνα, γίνονται στα χέρια της Νέλσον άλλοτε ιάματα, άλλοτε δηλητήρια, όπως συνολικότερα η καταβύθισή της στο χρώμα.
Παρατηρητήριο αισθήσεων σε μπλε ελάσσονα
Κυρίαρχα θέματα στη Σπουδή στο μπλε είναι η απώλεια, ο έρωτας, το σεξ, η φιλία και ο σωματικός πόνος, εκείνο όμως που τα διαπερνάει όλα και τα βάφει σε διαφορετικούς τόνους του ίδιου πάντα χρώματος είναι το βλέμμα. Ένα βλέμμα λοξό μα και εσωτερικό, ναρκισσιστικό και ανθρωπιστικό. Πάντοτε όμως εντυπωσιακά απογυμνωτικό. Ο πόνος του έρωτα ή ο έρωτας του πόνου, η αγάπη για το πληγωμένο, μπλεδιασμένο σώμα της ακινητοποιημένης, μετά το ατύχημα, φίλης, αλλά και η αναιμική γραφή για την οποία μιλά η Νέλσον προς το τέλος, ο γραπτός λόγος που, σύμφωνα με τον Πλάτωνα στον Φαίδρο, ονομάζεται φάρμακον ─το οποίο όμως εξετάζεται «κατά πόσο ακρωτηριάζει τη δύναμη του νου ή τον θεραπεύει από τη λήθη» (τουτέστιν φάρμακο ή φαρμάκι;)─ όλα αυτά, μαζί με ένα σωρό άλλες καλειδοσκοπικές, οπτικές και ακουστικές εικόνες φτιάχνουν ένα σύμπαν που θα μπορούσε να ονομαστεί περισσότερο παρατηρητήριο αισθήσεων σε μπλε ελάσσονα παρά φιλοσοφικό δοκίμιο.
Η ιδιαιτερότητα αυτή αποτελεί και τη δύναμη του κειμένου, το οποίο η Νέλσον το χτίζει με γνώμονα την αποσπασματικότητα, σαν να κρατάει σημειώσεις σε χαρτοπετσέτες μα ένα κομμάτι τους να το παίρνει ο άνεμος, ενώ ένα άλλο να σκίζεται και να εξαφανίζεται στη λήθη. Το σχεδίασμα αυτό γίνεται με βάση έναν έρωτα. Έναν έρωτα διαφορετικό, εξωπραγματικό, που αποτελεί όμως την καρδιά του κειμένου: «Το να ερωτευτεί κανείς το μπλε μήπως σημαίνει λοιπόν ότι ερωτεύεται μια αναταραχή; Ή μήπως αναταραχή είναι ο ίδιος ο έρωτας; Και τι σόι τρέλα τέλος πάντων είναι να ερωτεύεσαι κάτι που είναι δομικά ανίκανο να σε ερωτευτεί κι αυτό;».
Η αναταραχή του παράδοξου
Αυτή η αναταραχή του παραδόξου διατρέχει και τα 240 κομμάτια «προτάσεων-σκέψεων», επιτρέποντας στο λυρικό στοιχείο να επιτελέσει το ποιητικό του έργο ενσταλάζοντας χρωματικά βάμματα καθαρά προσωπικής προέλευσης, προς δημόσια όμως χρήση και ως τροφή για σκέψη, βάμματα ιάματα ή φαρμάκια ή και τα δυο μαζί, ανάλογα τη διάθεση και την οπτική. Το λυρικό στοιχείο ακολουθεί κι αυτό την αποσπασματικότητα της σκισμένης χαρτοπετσέτας ή του «μπλε μουσαμά» στο δέκατο όγδοο κομμάτι, που «ήταν μια μουτζούρα καθημερινότητας, μια λαμπερή μπλε νιφάδα μες στο κρύο, υγρό πεπρωμένο», πλάθοντας έναν κόσμο από μικροαντικείμενα, κόσμο ο οποίος, εκ πρώτης όψης, μπορεί να μοιάζει μινιμαλιστικός, στην πραγματικότητα όμως συγγενεύει πολύ περισσότερο, με έναν τρόπο αφαιρετικό, με τη βαθιά εδραιωμένη στην αμερικανική κουλτούρα, ποπ αρτ, μπολιασμένη όμως με μια αναζήτηση του Θείου.
Μαζοχιστική κι επαναστατική, εξομολογητική και απελευθερωτική, θαρραλέα, αυτο-εξευτελιστική και απενοχοποιητική, η «Σπουδή στο μπλε», όπως μας συστήνεται ποιητικά από την Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, είναι ένα βιβλίο που, εν κατακλείδι, αν ήταν ταινία, θα διαγωνιζόταν πιθανόν στις Κάνες για το βραβείο «Ένα κάποιο βλέμμα». Όσο για το εξώφυλλο της καλαίσθητης έκδοσης συνομιλεί με τρόπο ενδιαφέροντα και γεωμετρικό με τον πίνακα της Μίτσελ. Ας κλείσουμε όμως με μερικές άλλου τύπου εικαστικές σταγόνες, αυτή τη φορά από την ίδια τη Νέλσον και τη δική της αγωνιώδη μεν, σαρκική δε, σχέση με τον λόγο: «Τα γράφω όλα αυτά με μπλε μελάνι, για να θυμάμαι ότι όλες οι λέξεις, κι όχι μόνο μερικές, είναι γραμμένες με νερό».
Apsny News
