9 Soruda: İş Kanunu’nda ücret

0 44 3 dakika okuma süresi

CİHAN TEKİN

@tekincihann

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB) Rehberlik ve Teftiş Kurulu Başkanlığı’nın iş mevzuatından kaynaklanan hakları konusunda işçileri bilinçlendirmek amacıyla hazırladığı ’40 soruda İş Kanunu’nda Ücret’ kitabı, çalışma yaşamının belki de en önemli konusu ‘ücret’le ilgili yasa ve yönetmeliklerdeki hak ve yükümlülüklere ilişkin kısa ve öz bilgilere yer veriyor.

Uluslararası Çalışma Örgütü’nün de (ILO) imzası bulunan kitap işçi ve işverenler için temel başvuru kaynağı olarak görülebilir.

Kitaptan derlediğimiz en temel 9 soruda iş kanununda ücret…

1) Ücret nedir?

Ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve parayla ödenen tutardır.

2) Asgari ücret nedir?

İşçilere normal bir çalışma günü karşılığı ödenen ve işçinin gıda, konut, giyim, sağlık, ulaşım ve kültür gibi zorunlu ihtiyaçlarını günün fiyatları üzerinden asgari düzeyde karşılamaya yetecek ücrete asgari ücret denilmektedir.

Asgari ücret, uygulamada verilebilecek ‘en düşük’ ücreti ifade eder. Linyit ve taşkömürü çıkarılan maden işyerlerinde yer altında çalışan işçilerin asgari ücretiyse iki kat olarak uygulanmaktadır.

Ücret en geç ayda bir ödenir. İş sözleşmeleri veya toplu iş sözleşmeleriyle ödeme süresi bir haftaya kadar indirilebilir.

3) İşçilerin ücretleri banka aracılığıyla ödenmek zorunda mıdır?

4857 sayılı İş Kanunu hükümlerinin uygulandığı işverenlerle üçüncü kişiler, Türkiye genelinde çalıştırdıkları işçi sayısının en az ‘beş’ olması halinde, çalıştırdıkları işçiye o ay içinde yapacakları her türlü ödemenin kanuni kesintileri düşüldükten sonra kalan net tutarını bankalar aracılığıyla ödemekle yükümlüdürler.

Beş işçinin altında işçi çalıştıran işverenler, işçi ücretlerini isterlerse bankalar aracılığıyla isterlerse elden ödeyebilirler.

4) Fazla çalışma nedir?

Fazla çalışma, kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık ‘kırk beş saat’i aşan çalışmalardır. Yer altında maden işlerinde çalışan işçiler içinse, iş kanununda zorunlu nedenlerle olağanüstü hallerde haftalık ‘otuz yedi buçuk’ saati aşan çalışmalardır.

Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktardan yüzde elli yükseltilerek ödenir.

5) Ulusal bayram ve genel tatil günleri hangi günlerdir?

Bir takvim yılı içinde ‘15,5 gün’ ulusal bayram ve genel tatil günü vardır. Ulusal bayram 28 Ekim saat 13.00’den itibaren başlar ve 29 Ekim gününü de içerecek şekilde bir buçuk gündür. Genel tatil günleriyse 1 Ocak, 23 Nisan, 1 Mayıs, 19 Mayıs, 30 Ağustos, üç buçuk gün Ramazan Bayramı ve dört buçuk gün Kurban Bayramı olmak üzere toplam 14 gündür.

4857 sayılı İş Kanunu kapsamına giren işyerlerinde çalışan işçilere, kanunlarda ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalışmazlarsa bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücretleri tam olarak, tatil yapmayarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan her gün için ek bir günlük ücret ödenir.

6) İşveren ücret öderken cinsiyet ayrımı yapabilir mi?

İşveren, aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücret kararlaştıramaz. İşçinin cinsiyeti nedeniyle özel koruyucu hükümlerin uygulanması, işveren tarafından işçiye daha düşük bir ücretin ödenmesini haklı kılmaz.

7) Yıllık izin ücreti nasıl ödenir?

İşveren, yıllık ücretli iznini kullanan her işçiye, yıllık izin dönemine ilişkin ücretini izine ‘başlamasından önce’ peşin ödemek veya avans olarak vermek zorundadır.

İş sözleşmesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi halinde işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenir. Bu ücrete ilişkin zamanaşımı iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren başlar.

8) Gebe işçiye hafif bir iş verilmesi nedeniyle ücretinde indirim yapılır mı?

Hekim raporuyla gerekli görüldüğü takdirde, gebe işçi sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılır. Bu halde işçinin ücretinde ‘indirim yapılamaz’.

9) İşin durdurulması ya da iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin alınmaması nedeniyle işyeri çalışanlarının ücretleri ödenir mi?

Bir işyerindeki bina ve eklentilerinde, çalışma yöntem ve şekillerinde veya iş ekipmanlarında çalışanlar için hayati tehlike oluşturan bir husus tespit edildiğinde; bu tehlike giderilinceye kadar, işyerinin bir bölümünde veya tamamında iş durdurulur.

Ayrıca çok tehlikeli sınıfta yer alan maden, metal ve yapı işlerinin yürütüldüğü, tehlikeli kimyasalların kullanıldığı veya büyük endüstriyel kazaların olabileceği işyerlerinde, risk değerlendirmesi yapılmamış olması durumunda iş durdurulur.

İşveren bu sebeple işsiz kalan çalışanlara ücretlerini ödemekle veya ücretlerini düşürmeden meslek veya durumlarına göre başka bir iş vermekle yükümlüdür. Çalışanlar, çalışmaktan kaçınılan dönemde ücret ve diğer haklara sahiptir.